OPEC – przyczyny sukcesu
O znaczącej roli kartelu OPEC w kształtowaniu cen ropy naftowej wie każdy. Co jednak sprawiło, że w odróżnieniu od wielu innych zawiązywanych karteli międzynarodowych przetrwał próbę czasu i wciąż ma wpływ na całą światową gospodarkę?
Kartel zawiązany został w 1960 r. w celu stabilizacji cen surowca na świecie tak, aby odpowiadały one zarówno interesom eksporterów (poprzez zagwarantowanie przyzwoitych wpływów budżetowych) jak i importerów (minimalizacja fluktuacji cen). W rzeczywistości odgrywał również rolę elementu nacisku politycznego, a przez to nie zawsze sprawdzał się jako gwarant stabilnych cen. Pokaz swoich możliwości dał w 1973 r. w trakcie wojny Jom Kippur pomiędzy Izraelem a Egiptem, gdy po ograniczeniu wydobycia oraz nałożeniu embarga handlowego m. in. na Stany Zjednoczone i Holandię doprowadził do czterokrotnego wzrostu cen ropy naftowej.
Do niedawna, OPEC funkcjonował w oparciu o ustalanie kwot eksportowych czyli docelowych cen ropy naftowej na światowych rynkach. Po wyznaczeniu pożądanej ceny prognozowano popyt i w zależności od niego, ustalano poziom wydobycia i eksportu. Końcowe kwoty są następnie przypisywano państwom członkowskim kartelu jako maksymalny dopuszczalny poziom wydobycia. Obecnie, gdy ropa naftowa stała się jednym z aktywów finansowych, nie sposób jednoznacznie wskazać zależności między popytem a jej ceną.
Co jednak sprawiło, że OPEC, mimo osłabienia przetrwał próbę czasu? Przede wszystkim przedmiot handlu, z którym jest związany. Ropa naftowa jest surowcem o niewielkim stopniu substytucyjności. Nie sposób w krótkim okresie czasu przestawić gospodarki z ropy naftowej na węgiel, dlatego konsumenci są często skazani na zakup surowca bez względu na jego cenę. W odróżnieniu od cyny (skuteczność Międzynarodowej Unii Cynowej często porównywana była z OPEC, obecnie nie funkcjonuje), ropa naftowa nie ulega ponownemu przetworzeniu.
Kolejnym ważnym czynnikiem jest konkurencja na arenie międzynarodowej. Większy udział w rynku powoduje większy wpływ na cenę surowca na światowych giełdach. Rosnąca rola innych państw w wydobyciu ropy naftowej na świecie począwszy od kryzysów naftowych z lat 70-tych XX wieku sprawiła, że proporcjonalny udział OPEC w światowym wydobyciu znacząco zmalał. Podczas gdy w 1974 kraje OPEC produkowały aż 80% światowej ropy, to w 2009 r. udział ten spadł do 39%. Siła państw OPEC nie wynika jednak tylko z poziomu wydobycia, lecz również z posiadanych złóż (79% światowych rezerw). Minister ds. Ropy Arabii Saudyjskiej podczas jednej z konferencji zasugerował, że stosunkowy spadek udziału krajów OPEC w wydobyciu światowym jest zjawiskiem celowym i zmierza do jak najszybszej likwidacji konkurencji poprzez wyczerpanie się jej złóż.
Ważna z punktu skuteczności funkcjonowania kartelu okazała się również niewielka liczba członków (12) oraz stosunkowo duża dyscyplina w realizacji polityki OPEC (z wyjątkiem Iranu i Algierii mających tendencje do przekraczania kwot eksportowych). Pomocne w konsekwentnej współpracy okazała się kulturowa bliskość oraz podobny poziom rozwoju gospodarczego wszystkich państw.
Mimo wciąż wielkiego znaczenia, Organizacja Krajów Eksportujących Ropę Naftową powoli traci swoją dawną polityczną siłę. Kryzysy naftowe oraz wzrost cen surowca z lat 70-tych doprowadziły do rozpoczęcia wydobycia z nowych, nieopłacalnych do tamtej pory złóż (Morze Północne, Zatoka Meksykańska, Alaska, Kanada) a przez to spadek wpływu kartelu na światowe ceny. Amerykańska inwazja na Irak oraz poprawa amerykańsko-saudyjskich relacji znacznie osłabiły wewnętrzną spójność organizacji.